İçme ve Kullanma Suyunun Değişimi Belediyelerce İçme ve Kullanma Suyu Amaçlı Su Çekimi, Arıtım ve Deşarj Miktarları İstatistikleri
Tarımda Kullanılan Su
Suyun Sektörlere Göre Kullanım Oranları
DSİ verilerine göre 2022 yılı için sektörel su kullanımları; Sulamada 44 milyar m3 (77%) içme, kullanma ve sanayide 13 milyar m3 (23%), toplam su kullanımları 57 milyar m3’tür.1 Diğer su kullanım verileri için TÜİK verilerinden hareketle belediyeler, köyler, imalat sanayi işyerleri, termik santraller, Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) ve maden işletmeleri tarafından çekilen su miktarı 2020 yılında 18,2 milyar m3 iken, 2022 yılında 19,2 milyar m3 olmuştur. Çekilen bu suyun %22,1'i yer altı ve %21,1'i yüzey suları olmak üzere toplam %43,2'si (yaklaşık 8,3 milyar m3’ü) tatlı su kaynaklarından çekilmiştir. Çekilen toplam suyun %56,8'i ise (yaklaşık 10,9 milyar m3’ü) denizlerden çekilmiştir. Denizden çekilen suyun yüzde %94'ü (yaklaşık 10,3 milyar m3’ü) termik santraller başta olmak üzere OSB ve imalat sektörlerinde soğutma amaçlı kullanılmıştır.2 2022 yılı verilerine göre sadece termik santrallerde kullanılan su miktarı (8,88 milyar m3), belediyeler tarafından içme kullanma suyu maksatlı çekilen toplam su miktarından (6,67 milyar m3) %33 daha fazladır. Bu kullanımlar 2008 yılında belediyeler için 4,55 milyar m3 iken, termik santraller için 4,54 milyar m3’tür.3 2008 yılından 2022 yılına gelinen süreçte nüfusa bağlı olarak belediyelerin su çekimindeki artışa rağmen, termik santrallerce kullanılan su miktarının belediyelerden daha fazla artığını göstermektedir.
2022 yılında tatlı su kaynaklarından belediyeler, köyler, imalat sanayi işyerleri, termik santraller, Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) ve maden işletmeleri için çekilen yaklaşık 8,3 milyar m3’lük suyun %80,3'ü belediyeler, %8,6'sı imalat sanayi işyerleri, %4,7'si köyler, %4,9'u maden işletmeleri ile OSB'ler ve %1,5'i termik santraller tarafından kullanılmıştır. Belediyeler, köyler, imalat sanayi işyerleri, termik santraller, OSB'ler ve maden işletmeleri tarafından 2022 yılında doğrudan alıcı ortamlara deşarj edilen atık su miktarı 16,4 milyar m3’tür. Doğrudan alıcı ortamlara deşarj edilen atık suyun %76,5'i denizlere, %19,5'i akarsulara, %1'i barajlara, %0,8'i foseptiklere, %0,7'si göl/göletlere, %0,2'si araziye, %1,4'ü ise diğer alıcı ortamlara deşarj edilmiştir. Denize deşarj edilen atık suyun yüzde %80,2'si soğutma suyu amacıyla kullanılan sulardan oluşmuştur. 2022 yılında toplam atık suyun %52,4'ü termik santraller, %31,2'si belediyeler, %12,9'u imalat sanayi işyerleri, %1,7'si OSB'ler, %1'i maden işletmeleri, %0,7'si ise köyler tarafından alıcı ortamlara doğrudan deşarj edilmiştir. Soğutma suları hariç doğrudan alıcı ortamlara deşarj edilen atık suyun %79,3'ü arıtılarak deşarj edilmiştir. Belediyeler, köyler, imalat sanayi işyerleri, termik santraller, OSB'ler ve maden işletmeleri tarafından deşarj edilen atık suyun %61,6'sı soğutma sularından, %38,4'ü ise diğer atık sulardan oluşmuştur.4
İçme kullanma suyu maksatlı belediyeler tarafından tatlı sulardan çekilen toplam su miktarı 2022 yılında 6,67 milyar m3 olmuştur. Çekilen bu suyun %43'ü barajlardan, %29,1'i kuyulardan, %16,5'i kaynaklardan, %7,7'si akarsulardan ve %3,7'si ise göl, gölet veya denizlerden sağlanmıştır. 2022 yılında toplam 1.391 belediyenin 1.390'ında içme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilmiş, içme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusunun toplam belediye nüfusuna oranı %98,8 olarak belirlenmiştir.5 İçme kullanma suyu maksatlı belediyeler tarafından tatlı sulardan çekilen bu suyun yıllara sair değişimine bakıldığında 58,1 milyon nüfusla 1994 yılında 3,24 milyar m3 olan belediyelerce çekilen içme kullanma suyunun, 85,3 milyon nüfusla 2022 yılındaki miktarı 6,67 milyar m3 olmuştur.6 Buna göre 1994 yılından 2022 yılına nüfustaki artış oranı %46 olurken, İçme Kullanma Suyu maksatlı belediyeler tarafından tatlı sulardan çekilen su miktarındaki artış, 2 katın üzerinde (%106) olmuştur.
Çeşitli kullanımlar sonucu oluşan atık suların deşarj edildikleri alıcı ortamın fiziksel, kimyasal, bakteriyolojik ve ekolojik özelliklerini değiştirmeyecek hale getirmek için atık su arıtma işlemleri uygulanmaktadır. Uygulanan atık su arıtımı fiziksel, kimyasal ve biyolojik proseslerin birini ya da birkaçını kapsamaktadır. Atık su içindeki kirleticilerin uzaklaştırılması amacı ile atık su karakterine göre birincil, ikincil ve ileri arıtma yöntemleri kullanılır. Birincil arıtma, atık sudaki yüzen ve çökebilen katı maddelerin uzaklaştırılması işlemlerini kapsayan fiziksel arıtma ünitelerini içerir. İkincil arıtma organik, maddelerin gideriminde kullanılan biyolojik ve/veya kimyasal arıtma ünitelerini içerir. İleri arıtma bu işlemlere ilaveten ikincil arıtmada giderilmeyen kirleticilerin uzaklaştırılmasında kullanılan prosesleri kapsar. Atık su arıtma tesisleri atık su içerisinde kirliliğe neden olan yabancı maddelerin değişik metotlarla (fiziksel, biyolojik, gelişmiş) atık sudan uzaklaştırıldığı birimlerdir. Atık su arıtma tesisleri 5 tiptir.7
Fiziksel Arıtma: Atık su içerisinde çözünmemiş halde bulunan kirleticilerin çöktürülerek ya da yüzdürülerek atık sudan ayrıldığı arıtma sistemidir. Izgaralar, elekler, kum tutucular, dengeleme, çökeltim ve flotasyon havuzları en yaygın fiziksel arıtma üniteleridir.
Kimyasal Arıtma: Atık suda çözünmüş halde bulunan ya da askıda bulunup kendiliğinden çökemeyen maddelerin, çökelmesini sağlamak amacıyla koagülant ve polielektrolit vb. kimyasal maddeler kullanılarak atık sudan ayrılmasıdır.
Biyolojik Arıtma: Atık suda çözünmüş halde bulunan ve fiziksel veya kimyasal yöntemlerle istenilen düzeyde giderilemeyen organik esaslı katı maddelerin mikroorganizmalar yardımıyla atık sudan uzaklaştırılması işlemidir. Damlatmalı filtre, aktif çamur, stabilizasyon havuzu (oksidasyon havuzu), başlıca biyolojik arıtım üniteleridir.
İleri Arıtma: Fiziksel veya biyolojik arıtma yöntemleriyle yeterli düzeyde arıtılamayan ya da arıtımı mümkün olmayan kirletici maddelerin (azot, fosfor, ağır metaller, toksik organik maddeler vb.) giderilmesinde kullanılan arıtma işlemidir. Nitrifikasyon, denitrifikasyon, adsorpsiyon, iyon değiştirme vb. başlıca gelişmiş arıtma yöntemleridir.
Doğal Arıtma Sistemi: Yapay sulak alanlarda kirleticilerin çökeltilmesi ve bu ortamda yaşayabilen bitkilerle atık suların arıtılması işlemidir.8
Türkiye’de 2002 yılında 145 olan toplam atık su arıtma tesisi sayısı, 2020 yılı sonunda 1.068’e9 2022 yılı sonunda ise 1.315’e yükselmiştir. Bu tesislerin dağılımına bakıldığında; atık su arıtma tesislerinin 63’ü fiziksel arıtma tesisi, 664’ü biyolojik artıma tesisi, 268’i ileri arıtma tesisi ve 318’i ise doğal arıtma tesisidir.10
Kaynaklardan çekilen toplam 6,7 milyar m3 suyun 4,1 milyar m3'ü içme ve kullanma suyu arıtma tesislerinde arıtılmıştır. Arıtılan suyun %90,4'üne konvansiyonel, %9,6'sına gelişmiş, %0,03'üne ise fiziksel arıtma uygulanmıştır. 2023 yılında toplam 1.391 belediyenin 1.366'sına kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilmiştir. Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusunun toplam belediye nüfusuna oranı ise %92,8 olarak belirlenmiştir.11
Kanalizasyon şebekesi ile toplanan 5,4 milyar m3 atık suyun %48,6'sı akarsulara, %38,6'sı denizlere, %2,8'i barajlara, %1,9'u göl-göletlere, %0,4'ü araziye ve %7,7'si diğer alıcı ortamlara deşarj edilmiştir. Kanalizasyon şebekesinden deşarj edilen 5,4 milyar m3 atık suyun 4,6 milyar m3'ü atık su arıtma tesislerinde arıtılmıştır. Arıtılan bu atık suyun %52,7'sine gelişmiş (ileri arıtma), %25,2'sine biyolojik arıtma, %21,7'sine fiziksel arıtma ve %0,4'üne doğal arıtma uygulanmıştır. Arıtılan atık suyun %1,5'i arıtmadan dönen suların yeniden kullanımı çalışmaları kapsamında sanayi, tarımsal sulama vb. alanlarda yeniden kullanılmıştır. Atık su arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye nüfusunun toplam belediye nüfusuna oranı ise %77,7 olarak belirlenmiştir.12
2010 yılı verilerine göre belediyelerce çekilen kişi başı günlük ortalama içme ve kullanma suyu miktarı 217 litre13 iken, bu miktar 2022 yılı sonunda 229 litre olarak hesaplanmıştır. 2022 yılı verilerine göre üç büyük şehirde çekilen kişi başı günlük ortalama su miktarı ise İstanbul için 190 litre, Ankara için 242 litre ve İzmir için 210 litre olarak tespit edilmiştir. Belediyeler tarafından kanalizasyon şebekesi ile deşarj edilen kişi başı günlük ortalama atık su miktarı ise 2022 yılı için 197 litre olarak hesaplanmıştır.14
Kaynaklar:
1. DSİ, 2022. Su Kullanım İstatistikleri. https://cdniys.tarimorman.gov.tr/api/File/GetGaleriFile/425/DosyaGaleri/598/dsi2022_yili_performans_progra mi.pdf
2. TÜİK, 2023. Su ve Atıksu İstatistikleri, 2022. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Su-ve-Atiksu-Istatistikleri[1]2022-49607
3. ÇŞB, 2023. Çevresel Göstergeler. Su Kullanımı 2022. https://cevreselgostergeler.csb.gov.tr/su-kullanimi-i-85738
4. TÜİK, 2023. Su ve Atıksu İstatistikleri, 2022. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Su-ve-Atiksu-Istatistikleri[1]2022-49607
5. TÜİK, 2023. Su ve Atıksu İstatistikleri, 2022. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Su-ve-Atiksu-Istatistikleri[1]2022-49607
6. TÜİK, 2023. Belediyelerde icmesuyu sebekesi icin cekilen toplam su 2022. Nüfus miktarları 1994-2022. https://www.tuik.gov.tr
7. ÇŞB, 2023. Çevresel Göstergeler. Atıksu Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen Belediyeler 2022. https://cevreselgostergeler.csb.gov.tr/atiksu-aritma-tesisi-ile-hizmet-verilen-belediyeler-i-85746
8. ÇŞB, 2023. Çevresel Göstergeler. Atıksu Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen Belediyeler 2022. Arıtma Tesisleri. https://cevreselgostergeler.csb.gov.tr/atiksu-aritma-tesisi-ile-hizmet-verilen-belediyeler-i-85746
9. ÇŞB, 2023. Çevresel Göstergeler. Atıksu Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen Belediyeler 2022. https://cevreselgostergeler.csb.gov.tr/atiksu-aritma-tesisi-ile-hizmet-verilen-belediyeler-i-85746
10. TÜİK, 2023. Atık Su Arıtma Tesisi İstatistikleri, 2022. https://www.tuik.gov.tr
11. TÜİK, 2023. Su ve Atıksu İstatistikleri, 2022. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Su-ve-Atiksu-Istatistikleri[1]2022-49607
12. TÜİK, 2023. Su ve Atıksu İstatistikleri, 2022. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Su-ve-Atiksu-Istatistikleri[1]2022-49607
13. TÜİK, 2023. Belediye Su İstatistikleri, 2010. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Belediye-Su-Istatistikleri[1]2010-10753
14. TÜİK, 2023. Su ve Atıksu İstatistikleri, 2022. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Su-ve-Atiksu-Istatistikleri[1]2022-49607
